MEIN KAMPF reż. Jakub Skrzywanek
Teatr Powszechny w Warszawie, Scena Duża
Premiera: 23 marca 2019 r.
Fot. Tomasz Ostrowski
Twórcy:
reżyseria: Jakub Skrzywanek
dramaturgia: Grzegorz Niziołek
scenografia i kostiumy: Agata Skwarczyńska
muzyka: Karol Nepelski
ruch: Agnieszka Kryst
wideo: Magda Mosiewicz
asystentka scenografki: Karolina Srpkowá
inspicjentka: Barbara Sadowska
Obsada:
Mamadou Góo Bâ, Klara Bielawka, Aleksandra Bożek, Arkadiusz Brykalski, Natalia Łągiewczyk, Oskar Stoczyński
Mamadou Góo Bâ, Klara Bielawka, Aleksandra Bożek, Arkadiusz Brykalski, Natalia Łągiewczyk, Oskar Stoczyński
Jakub Skrzywanek reżyser spektaklu Mein Kampf w trakcie próby medialnej mówił o tym jak współczesny język nienawiści upodabnia się do języka mrocznych lat trzydziestych:
Dla mnie bardzo istotne jest to, co dzisiaj myślimy o języku współczesności? Czy rzeczywiście na niektórych polach jest on już na tyle niebezpieczny pod względem skali nienawiści, że wydaje się nam być najbardziej podobny do języka końca lat trzydziestych?
Dzisiejszy język współczesności zwłaszcza język z którym mamy do czynienia w internecie staje się coraz bardziej radykalny. Jesteśmy w nim coraz bardziej odważni a co najważniejsze mamy coraz większą akceptowalność jeśli chodzi o nienawiść. To skłoniło mnie do tego, żeby zadać sobie zadanie przeanalizowania języka końca lat trzydziestych, języka przedwojnia. Jaki on był? Stąd powstała idea, żeby się oprzeć na książce Mein Kampf Hitlera. To co mnie zaskoczyło to to jak łatwo ten tekst pozyskać. Wystarczy wpisać w przeglądarce google słowa „Mein Kampf” w języku polskim. Według przeglądarki google jest to czas zaledwie 0,35 sekundy. Szokiem dla mnie było to jak na wielu stronach internetowych, często pod fasadą stron edukacyjnych i stron historycznych są tłumaczone różne teksty faszystowskie. Są one dostępne i są w bardzo dużej ilości ściągane.
Profesor Grzegorz Niziołek od początku był najważniejszą osobą z którą chciałem podjąć pracę przy spektaklu. Jest on autorem książki „Polski teatr zagłady” (2013).
Niesamowite było dla nas to, że tekst książki Mein Kampf wcale nie jest tym, co mogło się wydawać z obiegowych opinii. Nie tyczy ona tych problemów które najbardziej kojarzymy z sylwetką Adolfa Hitlera. Było to dla nas zupełnie szokujące. Pewne przestrzenie, tezy które padają w tym tekście są dla nas zupełnie zaskakujące.
Stwierdziliśmy, że teatr jest odpowiednią przestrzenią umożliwiającą swoimi narzędziami przeczytanie tekstu przed widzami i wspólne podjęcie debaty. Zadanie pytań, które nas od początku nurtują. Czy posługujemy już się tym językiem, który jest tak niebezpieczny? Czy wydaje się nam że był on tak niebezpieczny w latach trzydziestych? Z tych pytań powstała idea naszego spektaklu.
Myślę, że na pewno jest parę obszarów, które są zaskakująco bliskie temu co dzisiaj dzieje się w polskiej polityce. Nie ulega wątpliwości, co trzeba pamiętać że sama koncepcja polityczna Adolfa Hitlera to był narodowy socjalizm. Dzisiaj najbardziej popularną polityczną ideą, która zdobywa największe poparcie jest właśnie łączenie idei pro socjalnej z ideami narodowymi. Inne kwestie są tu bardzo ciekawe, jeśli chodzi o koncepcje samej myśli politycznej, używania propagandy, mechanizmów manipulacji o których Hitler pisze wprost. To jest zaskakujące, że używając tych mechanizmów dalej o nich pisze. Różne koncepcje przewijają się w tej książce. Mieliśmy to poczucie na wielu etapach pracy i myślę że to znajdziecie w spektaklu. Warto się temu przyjrzeć jak wiele słów które tam padają są słowami bardzo bliskimi do tych jakie słyszymy na co dzień w debacie publicznej, czasem w domu czy mediach. Są one blisko pewnych koncepcji politycznych, które dzisiaj są bardzo silnie promowane w niektórych sferach. Nie chodzi tu tylko o budowanie silnej opozycji wobec figury innego w Polsce, która jest też mocno tworzona. Chodzi tu też o to co było dla nas wielkim odkryciem, że podstawową obsesją Hitlera w Mein Kampf nie jest tylko kwestia antysemityzmu, ale jest przede wszystkim jego obsesja w zakresie biopolityki. Niemców miało być dużo, mieli być czyści rasowo, mieli być zdrowi. Jest bardzo mocna instrukcja jakie mechanizmy trzeba uruchamiać. Jak trzeba inwestować w programy prokreacyjne. Dzisiaj zadaję te pytania względem naszej debaty, która się uruchamia. I też, kto ma prawo do tworzenia rodziny? To są tematy którym warto się przysłuchać i je wyeksponujemy w spektaklu.
Powszechny mit jest taki, że była i jest to książka zakazana. I wedle większości jest książką zakazaną. Nigdy wcześniej nie mieliśmy do czynienia z czymś takim. Land Bawarii po śmierci Hitlera przejął prawa autorskie do Mein Kampf i przez siedemdziesiąt lat bardzo starannie starał się uniemożliwiać wydawanie tej książki. Co ciekawe te ograniczenia dotyczyły tylko niektórych regionów. Od drugiej wojny światowej do współczesności na przykład w Turcji powstało trzydzieści różnych wydań Mein Kampf. Ta książka była wydawana w całej Azji. Tak naprawdę udało się zatrzymać wydawanie jej: w Polsce, Czechach, Portugalii, Rosji. To są kraje w których próby blokowania tego wydawnictwa były bardzo mocne. Mimo utrudnień ta książka i tak była dostępna ale tylko w pirackich anonimowych tłumaczeniach. Te tłumaczenia w większości były niepełne. Wprowadzały czytelnika w błąd. Mieliśmy do czynienia z pewnym wyobrażeniem tego co w tej książce się znajduje. Myślę, że zamiatanie pod dywan całego problemu Mein Kampf ale też faszyzmu, który narastał przed drugą wojną światową, stwierdzenie po drugiej wojnie światowej, że nie mamy z tym problemu spowodował sytuację w której się obecnie znajdujemy, czyli że pewne środowiska radykalne przybierają na sile. Mamy do czyniena z coraz większą eskalacją i jawnym propagowaniem idei, co myślę jeszcze parę lat temu absolutnie nie było do pomyślenia.
Zachodzi pytanie, które sobie zadaliśmy. Skoro zamiatanie pod dywan nie zdało egzaminu, powstała nasza mocna koncepcja, żeby tę książkę wyciągnąć i przeczytać. Naszym celem stało się podjęcie próby debaty o tym co się w książce znajduje. Ważne jest, że nie tylko my staramy się to uczynić. Wiem, że za parę miesięcy ma być wydane pierwsze polskie krytyczno-naukowe tłumaczenie Mein Kampf.
Zaskakujące jest jak z dramaturgiem Grzegorzem Niziołkiem odnajdowaliśmy pewnego rodzaju ślady też tego jak po wojnie wiele bardzo znamienitych autorytetów zdawało sobie sprawę że ta książka zbyt szybko została zdyskredytowana. Wilson Churchill pisał o tym, że gdyby politycy przeczytali tę książkę przed wojną, wiele byśmy się z niej dowiedzieli. Podobne zdanie miał George Orwell… To jest coś na czym my się opieramy. Przyglądnijmy się temu. Wysłuchajmy co się tam znajduje. Jakie techniki są tam używane. Myślę, że może to być bardzo ważne doświadczenie.
Ja nie mam zbyt mocnych nadziei, że to może zaraz coś zmienić. Bardzo bym pewnie chciał, ale może nie jestem aż tak optymistycznie nastawiony do tego co się może wydarzyć. Myślę jednak, że już na tym etapie ten gest skłania do myślenia i podjęcia refleksji, choćby w kwestii samego języka. My to wysłuchamy i jeśli zaczniemy rozmawiać to już będzie bardzo dużo.
